در ابتدای مراسم افتتاح این بورس، مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران، با بیان این‌که براساس مصوبه هیأت دولت، بورس نفت به دو بخش فرآورده‌های نفتی و نفت خام تقسیم شده است، گفت: به منظور راه‌اندازی فاز نفت خام کارگروهی متشکل از سه وزارتخانه اقتصاد و دارایی، نفت و خارجه تشکیل شده تا با همکاری بانک مرکزی مسایل فنی راه‌اندازی این فاز از بورس نفت را بررسی کنند.
علی‌اکبر هاشمیان افزود: البته در بحث راه‌اندازی بورس نفت، آزادسازی قیمت از اهمیت بالایی برخوردار بود که دو سال گذشته در جلسه شورای عالی بورس به تصویب رسیده بود و تصمیم نهایی به مصوبه شورای اقتصاد موکول شد. در دهم آبان ماه امسال نیز اعلام شد که وزرای نفت واقتصاد هرچه زودتر نسبت به راه‌اندازی بورس نفت در منطقه کیش اقدام کنند.
وی گفت: در هفتم بهمن ماه نیز دولت مصوب کرد تا پایان بهمن ماه سال جاری بورس نفت راه‌اندازی شود. به همین دلیل تالار بورس اوراق بهادار کیش تجهیز شد تا افتتاح با سرعت بیشتری انجام شود. البته مراحل تجهیز و آماده‌سازی ساختمان مجزای بورس کالا نیز در حال انجام است. به هرحال تا آن زمان معاملات نفتی از ساعت 2 تا 4 بعدازظهر در تالار بورس اوراق بهادار کیش انجام می‌شود، چرا که ساعت معاملات بورس اوراق بهادار تا حدود 2 بعدازظهر است.
مدیرعامل بورس کالا با بیان این‌که هم اکنون 21 کارگزار در بورس کیش مستقر هستند ابراز داشت: معاملات و حراج فقط در کیش صورت می‌گیرد. البته تالاری هم به منظور انجام معاملات بورس نفت در تهران خریداری شده که در حال تجهیز است و امکان معاملات همزمان را برای کالاهای مختلف فراهم می‌کند.
وی با تأکید بر این‌که بورس مقدمه خصوصی‌سازی واقعی است به تجربه بورس کالا (فلزات و کشاورزی) اشاره و تصریح کرد: در طول 40 سال تولید دولتی فولاد ظرفیت تولید در حدود 10 میلیون تن بود، در حالی که هم اکنون و پس از خصوصی کردن کارخانه‌های این محصول، بخش خصوصی توانسته برای تولید 135 میلیون تن فولاد مجوز بگیرد. در چنین شرایطی که حجم سرمایه‌گذاری‌های دولتی از حجم سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی کمتر باشد، خصوصی‌سازی واقعی انجام می‌شود و چنین تحولی برای محصولات پتروشیمی در حال رخ دادن است.
هاشمیان گفت: در حال حاضر بورس نفت در دو رینگ صادراتی و ریالی تجهیز شده و از طریق ارزهای خارجی نیز امکان معامله وجود دارد.
صنعت نفت، در معرض آزمون بزرگ
رییس هیأت رییسه صندوق‌های بازنشستگی و رفاه کارکنان صنعت نفت با بیان این‌که می‌توان امیدوار بود تا بورس نفت همپای بورس‌های بزرگی مانند نایمکس و ICE از جایگاه خوبی برخوردار شود، در آئین گشایش این بورس گفت: بورس نفت موجب به حداقل رساندن نوسانات کاذب قیمت در بازار، رانت‌زدایی، معاملات قانونمند و غیره می‌شود.
کرباسیان با اشاره به آن‌که در این بورس محصولات کشورهای خاورمیانه نیز عرضه خواهد شد، ابراز داشت: به همین دلیل انتظار می‌رود تا این بورس تحت تأثیر مسایل سیاسی نیز قرار بگیرد.
وی افزود: بحث بورس نفت از سال 1380 آغاز شد و تا اردیبهشت ماه سال 85 ادامه یافت. در این مقطع زمانی بحث فراهم کردن مقدمات راه‌اندازی اعم از مسایل فیزیکی، آیین‌نامه‌ها و غیره آغاز شد. اما پس از آن این سؤال پیش آمد که کدام فاز بورس نفت در ابتدا فعالیت خود را آغاز می‌کند. آزادسازی قیمت‌ها نیز از دیگر مباحثی بود که موجب شد تا موضوع راه‌اندازی بورس تا امسال مسکوت بماند.
رییس هیأت رییسه صندوق‌های بازنشستگی و رفاه کارکنان صنعت نفت ادامه داد: براساس تصمیم دولت، امسال بورس نفت افتتاح شد. هرچند که همة شرکت‌ها و دست‌اندرکاران آمادگی خود را برای عرضة انواع محصولات پتروشیمی اعلام کردند، اما مقرر شد تا آغاز کار با چند کالای خاص انجام شود.
وی در پایان از آمادگی صندوق بازنشستگی و رفاه کارکنان صنعت نفت، منطقه آزاد کیش و بنیاد مستضعفان به عنوان سهامداران بورس بین‌المللی نفت برای فراهم کردن مقدمات لازم جهت راه‌اندازی فاز دوم بورس نفت خبر داد.
در تولید محصولات پایین دستی ضعیف عمل کرده‌ایم
"امروز شاهد تحقق یکی از آرزوهای دست اندرکاران اقتصادی در مورد شکل‌گیری بورس نفت هستیم."
داوود دانش جعفری - وزیر اقتصاد در مراسم افتتاح فاز اول بورس نفت، سخنان خود را با این جمله شروع کرد و ادامه داد: بررسی فلسفه سیاست‌های کلی اصل 44 نشان می‌دهد که حضور قوی و قدرتمند بخش خصوصی در کانون توجه سیاست‌های اصل 44 قرار دارد. این در حالی است که حضور بخش غیردولتی در اقتصاد نیازمند فراهم شدن همة زمینه‌های لازم است.
دانش جعفری ادامه داد: فرض کنید که بنگاهی فعالیت خود را در زمینه تولید محصولات شیمیایی آغاز کند. چنانچه صاحب بنگاه آگاهی کافی را نسبت به قیمت محصولات پتروشیمی و قیمت محصولات تولیدی نداشته باشد، نمی‌تواند تصمیم صحیحی را اتخاذ کند. به علاوه در صورت عدم آشنایی لازم، مشکلات پیچیده‌ای برای فعالان این بنگاه خصوصی پیش می‌آید.
وی گفت: ایران در تولید مواد پتروشیمی در منطقه خاورمیانه حایز رتبه دوم است اما در تولید محصولات پایین دستی ضعیف عمل کرده است. دلیل این مسأله، مشکلاتی است که تاکنون در اقتصاد وجود داشته است. برای مثال تولیدکننده می‌تواند به مقدار نامحدودی مواد اولیه دریافت کند اما به دلیل وجود سهمیه‌بندی، امکان عرضه همة محصولات تولیدی را در بازار ندارد. درنتیجه علی‌رغم داشتن رتبه دوم در تولید مواد پتروشیمی، در صنایع پایین دستی ضعیف هستیم.
دانش جعفری به تجارب مجموعه وزارت نفت در مورد پالایشگاه‌های دولتی اشاره کرد و افزود: در برخی از سال‌ها نفت خام به قیمت دولتی و کنترل شده (گاهی صفر) در اختیار پالایشگاه‌ها قرار می‌گرفت و پس از آن هم محصول تولیدی به قیمت ثابتی که دولت تعیین می‌کرد فروخته می‌شد. بنابراین هیچ سازوکاری برای مشخص شدن اقتصادی بودن پالایشگاه وجود نداشت. اما پس از آن دولت تصمیم گرفت نفت خام و محصول تولیدی را به قیمت‌های بین‌المللی بفروشد و این مسأله موجب شد تا اقتصادی بودن پالایشگاه‌ها مشخص شود.
وی تصریح کرد: این تصمیم منشأ تحول عظیمی در اقتصاد نفتی خواهد بود. بورس نفت می‌تواند به افزایش ظرفیت تولید اقتصاد، کشف قیمت واقعی، افزایش رقابت و غیره تأثیر بگذارد.
الزام واگذاری سهام شرکت‌های دولتی، در اصل 44
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار دیگر سخنران افتتاحیه بورس نفت بود که با اشاره به اصل 44 گفت: یکی از الزامات واگذاری شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی بازدهی مناسب شرکت‌ها در چارچوب قانون است. این در حالی است که شرکت‌ها برای رسیدن به بازدهی مثبت نیازمند بازاری شفاف و رسمی برای محصولات خود هستند که این بازار شفاف، بورس است. در اکثر کشورهای جهان کالاهای پایه‌ای مانند فلزات آهنی و غیرآهنی، فلزات گران‌بها، برق، محصولات کشاورزی و نفت در بورس‌های کالایی مبادله می‌شوند.
علی صالح‌آبادی ادامه داد: هم اکنون بازار فیزیکی محصولات نفتی و فرآورده‌های نفتی در حال راه‌اندازی است. در عین حال تا پایان امسال نیز فیوچرها در بازار راه‌اندازی می‌شود و امیدواریم که این ابزار معاملاتی در بورس کالای ایران نیز گسترش یابد. این نوع ابزارها به منظور پوشش و کاهش ریسک در بورس کالا شکل خواهند گرفت.
وی با اشاره به این‌که در حال حاضر فولاد مبارکه و ملی صنایع مس ایران از شرکت‌های فعال و پویای بورس اوراق بهادار بوده و محصولاتشان در بورس کالا مورد معامله قرار می‌گیرد، از وزارت نفت خواست تا کلیه محصولات پتروشیمی را به استثناء موارد یاد شده در مصوبه دولت، در بورس نفت عرضه کند.
در آستانه یکصد سالگی اکتشاف نفت
وزیر نفت با بیان این‌که بازار نفت یکی از پیچیده‌ترین و پررونق‌ترین بازارها در دنیاست گفت: از ابتدای اکتشاف نفت در ایران، تاکنون 63 میلیارد بشکه نفت، 70 میلیارد تن مایعات و 3 تریلیون مترمکعب گاز تولید شده است. اما متأسفانه ایران هنوز در عرصة تجارت این محصول سهمی ندارد.
غلامحسین نوذری گفت: فضای رقابت در این بازار بسیار تنگاتنگ است به طوری که یک لحظه غفلت می‌تواند سال‌ها عقب‌ماندگی برای کشور به همراه بیاورد. خوشبختانه هم‌اکنون با راه‌اندازی بورس نفت فضای رقابتی فراهم شده و تئوری‌های موجود شکل عملی به خود گرفته است. این در حالی است که اگر قوی‌ترین دولت‌ها با پیچیده‌ترین ابزارها فضای رقابتی و شفافی نداشته باشند، با کاهش بهره‌وری و عدم تولید ثروت مواجه خواهند شد.
وی افزود: پیچیدگی‌های مبادلة نفت با بقیة کالاها متفاوت است. برای مثال هم اکنون روزانه در حدود 85 میلیون بشکه نفت معامله می‌شود، اما گاهی معاملات کاغذی تا 10 برابر انجام می‌گیرد. یعنی تا یک میلیارد و 200 میلیون بشکه معاملات کاغذی انجام می‌شود، که این وضعیت نشان‌دهندة پیچیدگی و وسعت کارآیی بورس نفت است.
به همین منظور توجه به سازوکارها و داشتن یک برنامه منسجم توأم با عقلانیت می‌تواند در اقتصاد ملی کشور نقش به‌سزایی داشته باشد و زمینه‌های سرمایه‌گذاری را فراهم کند تا ایران بتواند سهم خود را از تجارت بین‌المللی نفت به دست آورد.
